مطلب زیر بر گرفته از ارائه آقای طهماسبی در مورد کسب و کار اجتماعی در " همایش کارآفرینی و کسب و کار اجتماعی در ایران " می باشد.

کسب و کار اجتماعی ترجمه واژه لاتین Social Business است. این واژه، نخستین بار توسط پروفسور محمد یونس، اقتصاددان بنگلادشی و برنده جایزه صلح نوبل سال 2006، به کار گرفته شد.

کسب و کار اجتماعی، کسب و کاری است که هدف اصلی تاسیس آن، اجتماعی بوده است؛ به عبارت دیگر یک کسب و کار اجتماعی ایجاد می شود تا یک یا چند مشکل اجتماعی نظیر: فقر، اعتیاد، بیکاری، طلاق، کار کودکان، مشکلات فرهنگی، مشکلات محیط زیستی و ... را برطرف کند.

یک کسب و کار اجتماعی دارای سه شرط و هفت خصوصیت است و هر کسب و کاری که این سه ویژگی و هفت اصل را دارا باشد یک کسب و کار اجتماعی محسوب می شود.

سه ویژگی لازم کسب و کار اجتماعی عبارتند از:

1- هدف اصلی کسب و کارهای اجتماعی، برطرف کردن مشکلات اجتماعی است و بر خلاف کسب و کارهای تجاری که برای حداکثر کردن سود برای صاحبان خود تاسیس می شوند، یک کسب و کار اجتماعی ایجاد می شود تا یک یا چند مشکل جامعه را برطرف کند. بنابراین می توان گفت کسب و کارهایی که هدف اصلی تاسیس آنها کسب سود حداکثری برای صاحبانشان است حتی اگر فعالیت های اجتماعی انجام دهند تبدیل به کسب و کار اجتماعی نمی شوند.

2- از نظر اقتصادی خودگردان هستند؛ کسب و کارهای اجتماعی باید تمامی هزینه های خود را از طریق فروش محصولات یا خدمات، تامین کنند. بنابراین سازمان های خیریه علیرغم آنکه هدف آنها مطلقا هدفی اجتماعی است به علت آنکه از لحاظ اقتصادی خودگردان نیستند و هزینه های آنها از طریق دریافت کمک ها و هدایای مردمی و دولتی، تامین می شود مشمول تعریف کسب و کار اجتماعی نمی شوند.

3- در کسب و کار اجتماعی سودی میان سهامداران تقسیم نمی شود. طبق شرط دوم هر کسب و کار اجتماعی باید از طریق درآمدی که از تجارت بدست می آورد، هزینه های خود را پوشش دهد اگر درآمدهای یک کسب و کار اجتماعی بیش از هزینه های آن باشد سود حاصل شده میان سهامداران تقسیم نمی شود بلکه برای گسترش دامنه فعالیت های اجتماعی مجددا در کسب و کار اجتماعی، سرمایه گذاری می شود.

بنابراین می توان در جمع بندی بیان کرد که کسب و کار اجتماعی، کسب و کاری است که هدف اصلی تاسیس آن اجتماعی است و ضرر ده نیست به این معنا که سود حاصل از فعالیت های آن برابر یا مساوی صفر است و سودی بین سهامداران تقسیم نمی کند.



کسب و کارهای اجتماعی دو نوع دارند که در زیر، خصوصیات و تفاوت های این دو بیان می شود.

کسب و کار اجتماعی نوع اول

کسب و کاری که مالکیت آن را افرادی داشته باشند که فقیر نیستند، زمانی یک کسب و کار اجتماعی محسوب می شود که هر سه خصوصیت ذکر شده در بالا را دارا باشد. در اینجا تاکید بر عدم تقسیم سود میان سهامداران است. در این نوع از کسب و کار اجتماعی هر یک از سهامداران می تواند هر زمان که خواست اصل سرمایه خود را دریافت کند و هیچ سودی به او تعلق نمی گیرد.

کسب و کار اجتماعی نوع دوم

کسب و کاری که فقرا، مالک آن هستند در صورت تقسیم سود میان صاحبانش که همگی افرادی فقیر هستند یک کسب و کار اجتماعی محسوب می شود یعنی شرط سوم تنها برای کسب و کارهایی که مالکیت آنها را فقرا دارند قابل اغماض است و با تقسیم سود میان صاحبانش، از دامنه کسب و کارهای اجتماعی خارج نمی شود؛ دلیل این موضوع این است که تقسیم سود در این حالت فقر را برطرف می کند که یکی از مشکلات اجتماعی است. می توان گفت کسب و کارهایی که مالکان آن، فقرا هستند در صورتیکه از لحاظ اقتصادی خودگردان باشد، کسب و کاری اجتماعی محسوب می شوند زیرا هدف اجتماعی که برطرف کردن فقر است در ذات آنها نهفته است.

در واقع می توان گفت یک کسب و کار اجتماعی از کسب و کارهای تجاری و سازمان های خیریه متمایز است؛ زیرا بر خلاف کسب و کارهای تجاری که هدف اصلی آنها کسب سود اقتصادی حداکثری برای صاحبانشان است یک کسب و کار اجتماعی دارای هدف اصلی اجتماعی است و بر خلاف سازمان های خیریه که برای ادامه حیات خود و ارائه خدمات اجتماعی به کمک ها و هدایای دیگران وابسته هستند، یک کسب و کار اجتماعی از لحاظ اقتصادی خودگردان است و باید از طریق تجارت (فروش محصولات/خدمات) حداقل تمامی هزینه های خود را پوشش دهد.

7 اصل کسب و کارهای اجتماعی عبارتند از:

1- هدف کسب و کار اجتماعی، غلبه بر یک یا چند مشکل اجتماعی نظیر: فقر، آموزش، بهداشت، محیط زیست و ... می باشد و کسب و کار اجتماعی برای کسب سود حداکثر ایجاد نشده است.

2- کسب و کار اجتماعی باید از لحاظ اقتصادی و مالی، پایدار و خودگران باشد.

3- سرمایه گذاران به همان میزان که سرمایه گذاری کرده اند را می توانند دریافت کنند و هیچ سودی به آنها پرداخت نمی شود.

4- تمامی سودی که برای کسب و کار اجتماعی حاصل می شود باید برای گسترش و بهبود اثرگذاری اجتماعی در همان کسب و کار اجتماعی یا کسب و کار اجتماعی دیگر، سرمایه گذاری شود.

5- یک کسب و کار اجتماعی نسبت به محیط زیست دغدغه دارد و فعالیت های آن نباید آثار منفی زیست محیطی داشته باشد.

6- افرادی که در کسب و کار اجتماعی فعالیت می کنند باید از حقوقی برابر با دیگر کسب و کارها و شرایط کاری بهتر بهره مند باشند.

7- انجام کسب و کار اجتماعی باید با لذت همراه باشد.

بنگاه های اجتماعی یکی از اقسام کارآفرینی اجتماعی هستند و کسب و کارهای اجتماعی را می توان نوعی خاص از بنگاه اجتماعی در نظر گرفت. بنگاه اجتماعی، کسب و کاری است که هدف اصلی تاسیس آن برطرف کردن یک یا چند مشکل اجتماعی بوده است و می تواند بخشی از سود حاصل شده را میان سهامداران خود تقسیم کند، موسسات مختلف، تعاریف نسبتا متفاوتی از بنگاه اجتماعی ارائه کرده اند اما در همه این تعاریف، اجتماعی بودن هدف اصلی مشترک است. بنابراین می توان در کسب و کارهای اجتماعی، تجارت(فروش محصولات/خدمات) هدف اصلی نیست بلکه صرفا ابزاری برای تضمین پایداری سازمان و تحقق بهتر و گسترده تر ماموریت اجتماعی آن است.

پروفسور محمد یونس، در کتاب " کسب و کارهای اجتماعی : شیوه جدیدی از کسب و کار در دنیای سرمایه داری که منجر به تأمین نیازهای حیاتی بشر خواهد شد " به تبیین مفهوم کسب و کار اجتماعی می پردازد او در این کتاب علاوه بر بیان مفاهیم نظری، مثال هایی الهام بخش از کسب و کارهای اجتماعی که حاصل تجربیات اوست می آورد. این کتاب توسط پژوهشکده سیاست گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف به فارسی ترجمه شده است